محیط :
محیط سازمانی شامل همهی اجزا مانند اشخاص، دیگر سازمانها و عوامل اقتصادی و و اشیاء که در خارج از مرزهای یک سازمان قرار دارند میشود. در محیط سازمانی اشخاص شامل مشتریان ، اهدا کنندگان، تنظیمکنندگان امور، دیگر سازمان و سهام داران میباشد.
منظور از دیگر سازمانها در محیط سازمانها، رقبا، قانونگذاران و سازمانهای تنظیم کنندهی امور میباشند. عوامل اقتصادی شامل سود پول، کسری موازنهی بازرگانی و نرخ رشد تولید ناخالص ملی، اشیاء شامل ساختمانها، وسایل نقلیه، درختان و نظایر آنها و وقایعی که میتوانند بر سازمانها اثر بگذارند شامل شرایط جوی، انتخابات و جنگ میباشد.
محیط را میتوان به عنوان هر پدیدهای که در خارج از مرزهای سازمان قرار دارد تعریف کرده به مرزسازمان، به عنوان یک خط خیالی جدا کننده متغیرهایی که تحت کنترل سازمان هستند اشاره شده است. هر چیزی خارج از این مرز چه عامل فیزیکی، چه عامل اجتماعی، تشکیل دهندۀ عنصری از محیط بیرونی است. سرآمد این عاملها، ساختار جمعیتی، شرایط اقتصادی، شرایط سیاسی، ساختار فرهنگی، شرایط حقوقی، شرایط جغرافیایی و شرایط تکنولوژی میباشد.
بررسی شرایط محیطی از جنبهی ابعاد و عناصر جداگانه مانند سرعت تغیر، پیچیدگی، ابهام روشی است که بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. برای مثال شرایط محیطی از جهت ابعادی مانند تعادل، تغییریابی، سرعت تغییر، پیچیدگی، ابهام مورد بررسی قرار گرفته و مناسب با این ابعاد ساختار سازمانی و فرآیندهای آن توفیق و تحقیق شده است. لازم به ذکر است ، نوعی هماهنگی و تفاهم دربارهی این موارد که شرایط محیطی با کدامین ابعاد باید مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد وجود ندارد. نوسندگان مختلف در بررسی و تحقیق محیط از ابعاد مختلفی استفاده کردهاند. در ذیل دیدگاه بعضی از نویسندگان را در این زمینه میآوریم.
نویسندگان | چگونگی | ابعاد محیطی |
اری و کریست (1965) | بیرابطه | رابطه |
تری بری (1968) | ساکن | متلاطم |
کامپسون (1967) | همگون | ناهمگون |
چایلد (1972) | ساده (ساکن) | متغیر (متغیری زیاد) |
بارنر و استاکر (1961) | متغیری کم | متغیری |
لاورسن و لورچ (1969 | متعادل | متغیر |
البته برای تحقیق صحیح و درست، باید طریق اندازهگیری این ابعاد ابعاد نیز نشان داده شود. بنابراین موقعی که محیط را به عنوان یک عامل تأثیرگذار به ساختار سازمان و فرآیندهای آن مینگریم، مناسبترین ساختارها و فرآینده در شرایط محیطی با ابعاد گفته شده متفاوت خواهد بود. برای مثال در شرایط محیطی با جو ساکن و قابل پیشبینی ساختار و فرآیندهای مورد استفاده و به طور مداوم تغیر کرده و متلاطم است، متفاوت خواهد بود. بدین گونه اساس اندیشهی روی آوردن اقتضا و مشخص کردن مناسبترین ساختار سازمانی و فرآیندهای آن در شرایط محیطی مختلف، متفاوت میباشد. بارنر و استاکر، لاورنس و لورش، امری و کریست، جیمز تاسپون و رابرت دانکی بررسی و تحقیق خود را در این مورد انجام دادهاند.
نظریهی سیستم راه دنیای مدیریت را به محیط بیرون گشود و نظریه اقتضا آن را فرآیندها و شیوههای مدیریت مورد تجزیه و تحلیل تأکید قرار داد. متغیرهای محیطی در مدیریت معمولاً به عوامل محیطی برون سازمانی اطلاق میگردد. اما امروزه بعضی از عوامل درون سازمانی هستند که مدیریت سازمان حداقل در کوتاه مدت تأثیر چندانی بر آنها نمیتواند داشته باشد. این در حالی است که آنها در چگونگی مدیریت سازمانی بسیار مؤثر هستند. پس بعضی متغیرهای محیطی درون سازمانی هستند که مدیریت، کنترل چندانی بر آنها ندارد و مانند متغیرهای محیطی برون سازمانی مؤثر عمل میکند بنابراین محیط به دو نقش محیط درون سازمانی و محیط برون سازمانی تقسیم میگردد.
محیط برون سازمانی شامل عواملی است که از بیرون سازمان بر سازمان و چگونگی مدیریت آن تأثیر میگذارد، مثل فرهنگ حاکم بر جامعه، اعتقادات و ارزشهای جامعه، نیروی انسانی، شرایط اقتصادی، رقابت، محیط درون سازمانی شامل عوامل درون سازمان است که بر چگونگی مدیریت آن سازمان تأثیر میگذارد و مدیریت سازمان در کوتاه مدت نمیتواند تغیر زیادی در آن عوامل ایجاد کند و به نحوی مدیریت سازمان را با توجه به آنها اعمال نماید. مثل فنآوری سازمان، فرهنگ سازمان، نوع و تعداد نیروی انسانی، راهبرد واهداف و اندازه سازمان. در واقع هر سازمانی، عوامل محیطی درون سازمانی، مانند عوامل محیطی برون سازمانی، شرایط خاصی را ایجاد میکند و مدیران باید با توجه به آن وظایف مدیریتی خود را انجام دهند. (مامه رمضانی )
محیط برون سازمانی خود به دو بخش محیط برون سازمانی عام و محیط برون سازمانی خاص تقسیم میشود. محیط برون سازمانی عام شامل عواملی است که بطور غیر مستقیم بر سازمان تأثیر میگذارد. مانند عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی.
محیط برون سازمانی خاص شامل عواملی است که به طور مستقیم بر سازمان و عملکرد آن تأثیر میگذارد. مانند رقبا، مشتریان، عرضهکنندگان مواد اولیه، نیروی انسانی، مؤسسات تأمین کنندهی منابع مالی، سازمان مافوق و فنآوری مربوطه (مشبکی، 1379، 13).