کامل ترین مجموعه فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی قسمت بیست و یک

 
تو دهن کسی زدن-با سخنی درشت به کسی پاسخ دادن

پشت پا پزان-آیین و رسم پختن آش پشت پا. آش پشت پا

 
تار-از محلی راندن

آمده(شوخی و لطیفه)

خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر

دمرو-کسی که دمر خوابیده

حق و حساب دان-لوطی منش-پای بند به آداب و رسوم اجتماعی

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس

 

باعث و بانی-عامل-محرک-سبب-حامی

از هفت خوان رستم گذشتن-موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن

خوش قد و بالا-خوش اندام-بلند بالا

پشت سر کسی ایستادن-از کسی پشتیبانی کردن
 

خرکی-سخت بی ادبانه-خارج از ظرافت
دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

خشت مالیدن-چاخان کردن-لاف زدن

 

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

اگر بمیری هم(به‌هیچوجه، هرگز)

پُر کار-فعال-با پشتکار
چاق و چله-سر حال-سر دماع-فربه-سالم و شاداب

رقصیدن به ساز کسی-تابع سلیقه و خواست کسی بودن-از خود اراده ای نداشتن و از دیگری تبعیت کردن

تصدق شدن کسی را-بلاگردان کسی شدن-قربان صدقه ی کسی رفتن

جوشی-تند مزاج-زود خشم-عصبانی

 

رشته ها را پنبه کردن-کارهای انجام شده را به باد دادن

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)

دست آخر-سرانجام-آخر سر-آخر کاری

دهنی شدن-آب دهان خوردن به غذا یا چیزی

دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

پولکی بودن-عادت داشتن به گرفتن رشوه-بدون پول کاری را انجام ندادن
خرده خرجی-خرج های اندک

پُلُغ زده-ورقلمبیده-برجسته
دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

بی وقت-نابهنگام-بی موقع

داریه نم کن-کسی که پوست داریه را نم می زند تا نیکو بنوازد-چاپلوس

پینکی رفتن-چرت زدن

دو پشته سوار شدن-دو نفری بر ستور یا وسیله ی نقلیه سوار شدن

پخته-با تجربه-دنیا دیده

خنگ-نادان-ابله-کودن
چرکو-آدم کثیف

دک و دهن-دک و پوز

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن

 

 

خرج دادن-مهمانی دادن در جشن های دینی یا ایام سوگواری

 

اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن
خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی
بیرونی-مقابل درونی-جایی از خانه که مردان و خدمتگزاران مرد می نشینند

خشکه بی آب-نوعی فولاد که آهن و چدن را با آن می تراشند

جان به جان کسی کردن-محبت بی اندازه به کسی کردن

چرب کردن-روغن یا کرم مالیدن

آب اندام-زیبا تن و خوش‌رو

آفتابه‌دزد(دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند)

خلاص کردن-تمام کردن-کشتن

تر دست-ماهر-شعبده باز

چِل بسم الله-لوحه ی کوچکی که در آن آیات قرآن می نوشتند و برای دفع چشم زخم بر گردن کودک می آویختند

توی هم رفتن سگرمه-گره بر ابرو زدن بر اثر خشم

پس پناه-جای خلوت در خانه یا کوچه-پستو

داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن

از پا ننشستن(سماجت ورزیدن، از کوشش دست نکشیدن)

حلال طلبی-نگا. حلال یابی طلبیدن

جاکن شدن-به حرکت در آمدن

پایگیر کسی شدن-زیان یا جرمی به کسی افتادن

خوش غیرت-در زبان لوطیان گاه نشانه ی اعجاب و گاه دشنامی است به جای بی غیرت

زاغ-دارای چشمان آبی رنگ

زبان تلخی-درشت گویی-گفتار خشن

دیر دم-آن چه که دیر دم می کشد

پا سوز-عاشق شیفته

تسمه از گرده ی کسی کشیدن-کسی را به سود خود بی رحمانه به کار واداشتن

پشت خاک انداز-بسیار کم-به اندازه ی پشت خاک انداز

بعد از نود و بوقی-پس از مدتی دراز

 

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

 

از کسی خوردن(توانایی مقابله با کسی را نداشتن)

بلوف زدن-لاف زدن-چاخان کردن-توپ خالی زدن

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن

تو خیک کسی فرو رفتن-کلاه سر کسی گذاشتن-به کسی قالب کردن

زنجیر زدن-زنجیر به پشت خود زدن

چوب دو سر طلا-منفور از هر دو طرف-از این جا مانده و از آن جا رانده

بز گرفتن-جنس ارزان و پر سود گیر آوردن

 

 

 

راه بردن-بلد بودن-دانستن-اداره کردن-سامان دادن

حقه باز-شعبده باز-تر دست-مکار

پیش کنار-بیضه-خایه

 

انداختن پشت گوش(سهل‌انگاری کردن، دیر انجام دادن، کوتاهی کردن)

 

تعریف کردن-به نیکی یاد کردن-ذکر خیر کردن

برچسب-نوشته ای دارای مشخصات که آن را روی چیزی می چسبانند-اتیکت

جفت جنین-جفت نوزاد که پرده و غشای دور جنین است

آشنا روشنا(دوست آشنا)

چشم چشم را ندیدن-سخت تاریک بودن
رنگ و رو-آب و رنگ-جلا و درخشندگی
اردک‌پرانی(از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن)

دوا دادن-دوا خوراندن-مسموم کردن-مشروب خوراندن

توپ علی گلابی زدن-بلوف زدن-بی پول سر قمار نشستن

حیوونی-نگا. حیوانکی

استخوان جلوی سگ انداختن-با بخششی ناچیز دهان کسی را بستن
جِر آمدن-اوقات تلخ شدن-زیر مقررات بازی زدن

حق به جانب-دارای ظاهر مظلومانه و دروغین

آب از گلو پایین نرفتن-غصه و ناراحتی شدید داشتن

از ته ریش گذشتن(فریب دادن)

زود رنج-نازک دل-حساس

خدا نکرده-امیدوار این طور نباشد

بریدن پای کسی-دوباره به جایی نرفتن-دوباره کسی را راه ندادن

افسارگسیخته(سرکش)

از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)

اُرد-درخواست-سفارش-دستور

آه در بساط نداشتن-سخت بی‌چیز بودن-بیچاره و بینوا بودن

انگشت کردن-انگشت رساندن

تخته پِهِن-پهن خشک شده که برای خوابیدن زیر حیوانات می گذارند

 

دال-خمیده-کج

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

حلیله و ملیله-چیز موهوم-داروی بی خاصیت-روغن میخ طویله

پس رفتن-عقب رفتن
تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی
اوستاکار(استادکار، ماهر و مسلط)

بادپا-تند رو-تیز تک

زرد آلو عنک-نوعی زردآلوی نامرغوب و ترش

آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)

پر آب و تاب-به تفصیل-با اوصاف بسیار

انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت
به دهان ها افتادن-فاش شدن-بر سر زبان ها افتادن

از بیخ عرب بودن(یکسره منکر شدن، به‌کلی زیر چیزی زدن)

چشم چیدن-چشم زخم را دفع کردن
بو دادن-بوی بد دادن-مشکوک بودن

حول و حوش-دور و بر-گوشه و کنار

دستی به سر و صورت کشیدن-خود را مرتب کردن-آرایش کردن
توالت-مستراح-دستشویی-آرایش-بزک

حاج بادام-گونه ای شیرینی از آرد و بادام و شکر

تاخیر بردار-قابل عقب انداختن

چُغُلی-سخن چینی-غیبت-شکایت
پاشیر-گودال پای شیر آب

دهن بسته-حیوان

پر ادعا-متکبر-از خود راضی-قمپز در کن

بوق سگ-بسیار دیر وقت

از دروازه نگذشتن، از سوراخ سوزن گذشتن(حالاتی بی‌ثبات و بسیار متضاد داشتن)

خوش باور-آن که هر گفته ای را راست می پندارد
انداختن-فروختن جنس بنجل و ارزان به بهای گران-درست کردن

در کشتی نشستن و با ناخدا جنگیدن-ناسپاسی کردن

 

چیز خور-مسموم شده

حساب حاج هادی زغالی-حساب ساختگی

 

جِر-اوقات تلخی-لج
رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

از غورگی مویز شدن-مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن

 

زوراب زدن-برای استفراغ زور زدن ولی چیزی بالا نیاوردن

 

به امان خدا رها کردن-اصلا به فکر نبودن-فراموش کردن

 

رشته برشته-حرف های بی هوده و بی معنی

جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

بی سکه کردن-بی ارزش کردن-بی اعتبار کردن

اهل کوفه-سست پیمان-بی‌وفا و غیرقابل اعتماد

 

به دل خود صابون مالیدن-به خود وعده ی خوش دادن

ته مانده-آن چه که از خوردن باقی مانده است

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

چار دستی-قمار چهار نفری

زنبور زدن-نیش زدن زنبور

بامبه-توسری

از ترس مار توی دهان اژدها رفتن(از باران به ناودان پناه آوردن)

خدا بیامرز-مرحوم-مغفور

بار شیشه-بار شکستنی-کودک در شکم مادر

به کسی رو دست زدن-به کسی حقه زدن-کسی را فریب دادن

برو برگرد-چون و چرا
تفنگ بادی-تفنگ ویژه ی بازی کودکان

دهن دره-خمیازه

پاتیل-دیگ بزرگ مسی-مست مست

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

 

خوردن سر کسی-سبب مرگ کسی شدن-کسی را دق مرگ کردن-در نتیجه ی پرحرفی کسی را کلافه کردن

درس خود را از بر بودن-موقعیت و وضعیت را خوب دزیافتن-به کار خود وارد بودن-بیدار و هوشیار بودن

پاشنه بخواب-کفش راحتی

 

زاغول-دارای چشمان آبی رنگ

 

دست پیش را گرفتن-خود را محق وانمود کردن

آفتاب لب بام(پیری نزدیک به مرگ)

از هول هلیم توی دیگ افتادن(از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن)

ته نشست-رسوب

از خاک برداشتن-کسی را نواختن و به جایی رساندن

اصحاب منقل-اهل گفت‌وگو و سخن
احدالناس-کسی-فردی
پازلفی-سر خط-بخشی از موی سر که از شقیقه ها به پایین صورت می روید
درجه-تب سنج-مرتبه ی نظامی

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

اصحاب منقل-اهل گفت‌وگو و سخن

آینه‌ی هفت‌جوش-خورشید

در گوش کسی یاسین خواندن-اندرز بی هوده دادن-نصیحت کردن به کسی که نشنود
دل و جگر چیزی را بیرون آوردن-چیزی را به هم ریختن-نامرتب و درهم و بر هم کردن

جنجالی-آن چه موجب هیاهو شود-آن چه بر سر زبان ها افتد

آفتاب‌نشین کردن کسی(کسی را از هستی ساقط کردن، خانه‌خراب کردن)

رو به قبله کردن-کسی را که درحال مرگ است رو به قبله خواباندن
خاکی-فروتن و متواضع

 

حاتم بخشی-گشاده دستی-سخاوتمندی

پنبه توی گوش کردن-غفلت داشتن-هوشیار نبودن

 
 

جای کلاه سر آوردن-آن قدر ضعیف کش بودن که که اگر از او کلاه کسی را بخواهند سر او را به درگاه برد

بی مناسبت-نابجا-نامربوط
بابا ننه دار-خانواده دار-اصیل-صاحب نام و نشان
با ریسمان کسی به چاه رفتن-با اعتماد به کسی به کاری دست زدن

حلال-زن یا شوهر

بزمجه-سوسمار-درحالت دشنام به کودکان می گویند

زیر بغل کسی هندوانه گذاشتن-کسی را به قصد دریافت چیزی بیش از اندازه ستودن

خود را به کرگوشی زدن-به نشنیدن تظاهر کردن

اتیکت-برچسب-آداب و رسوم-قاعده
بادبادک-مرغ کاغذی-اسباب بازی کودکان که به هوا می کنند

خرده خرده-کم کم-رفته رفته

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد

اسباب‌کشی(نقل اثاثه از خانه‌ای به خانه‌ی دیگر)

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

اله و بله کردن-لاف زدن-چنین و چنان گفتن

حکیم فرموده-فرمان قاطع و لازم الاجرا

روده کوچکه ی کسی روده بزرگش را خوردن-کنایه از شدت گرسنگی

چراغ پیه سوز-چراغی فتیله ای که سوخت آن از پیه بود

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن

 

چار دیواری-خانه

دفتر-جایی که دبیران-منشیان و کارمندان کار می کنند

زنگ-زمان آموزش درس یا فاصله ی میان دو درس در مدرسه

دُم عَلم کردن-اظهار وجود کردن-حالت تعرض به خود گرفتن

بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند

روغن مالی-روغن زدن به دستگاه

بد ریخت-بد شکل-بد هیکل-بد قواره

احتیاطی(نجس، ناپاک)

آش آلو کردن(خجالت‌زده کردن، کنفت کردن، سکه‌ی یک پول کردن)

بد قدم-نامبارک-بد شگون

بی اختیار-بدون اراده و تصمیم

بر پا-سرپا-استوار-بلند شوید !
بور شدن-دماغ سوخته شدن-خجالت زده شدن

آدم مقوایی(بی‌اراده، کسی که هیچ‌کاری نمی‌کند)
دهن بسته-حیوان
خبرنگار-آن که برای روزنامه-مجله-یا رادیو و تلویزیون کسب خبر می کند

بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

حرف دو نبش-نگا. حرف پهلودار

دار زدن-اعدام گناهکار با آویختن از چوبه ی دار

ریش شدن-ریش ریش شدن
چل مرد-مرد کوتاه قد

ریزه کردن-خرد خرد کردن-قطعه قطعه کردن

زار زدن لباس به تن-ناجور و نامناسب بودن لباس
اگر بمیری هم(به‌هیچوجه، هرگز)
جا گذاشتن-چیزی را در جایی فراموش کردن-چیزی را سر جای خود قرار دادن

دولاب-گنجه-کمد-قفسه
تصدق شدن کسی را-بلاگردان کسی شدن-قربان صدقه ی کسی رفتن
زاهرو-دالان-سرسرا

جگر پاره-فرزند-جگر گوشه

پادو-شاگرد دکان-کسی که کارهای سرپایی را انجام می دهد

پابوس-زیارت

آبِ خشک(آب بسته)

پس مانده-ته مانده-به کنایه به زن طلاق گرفته گفته اند

بنده منزل-خانه ی من

راه راه-دارای خطوط موازی
زبان تلخی-درشت گویی-گفتار خشن

زیر غلیانی-ناشتایی-غذای صیح-چارپایه ای که زیر غلیان می گذارند

زار زدن لباس به تن-ناجور و نامناسب بودن لباس

چادر چاقچور-لباس بیرون رفتن زن با حجاب ایرانی در گذشته

دَم پهن-نوعی انبر دست که نوک پهن دارد

دانش سرای مقدماتی-آموزشگاه تربیت دبیر

دو به هم انداز-فتنه انگیز-سخن چین

چیزی-فاصله ای-راهی-زمانی

دست و پا نمدی-دست و پا پنبه ای

راه باز است و جاده دراز-اگر می توانی به قصد خود عمل کن

چرب کردن-روغن یا کرم مالیدن

دمبکی-دمبک زن-بی ادب و نفهم

تو جوال رفتن با کسی-با کسی به مبارزه برخاستن

بی پرده-رک و صریح-آشکار

چروک خوردن-نگا. چروک افتادن

خوب شدن-شفا یافتن-تندرست گشتن
چرکوندی-لکه دار کثیف

حاضر به یراق-حاضر و آماده

دم کوتوله-کوتاه قامت-چیز کوچک

پا منبری کردن-دنبال حرف کسی را گرفتن-درباره ی سخن کسی توضیح دادن

زده-صدمه دیده-سوراخ شده-خراب

رو دست بالا آمدن-رقابت کردن-پیشی گرفتن
خود را گرفتن-فخر فروختن-کبر و نخوت نشان دادن

خاج کشیدن-صلیب کشیدن

 

 

آرواره‌ی کسی لق بودن(سرنگهدار نبودن، پرچانه بودن)

خرج راه-هزینه ی سفر

پیه سوز- پی سوز

آن سرش ناپیدا بودن(برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود)

خیس کردن برنج-در آب ریختن برنج

خواه و ناخواه-از روی میل یا اجبار

تسبیح انداختن-یک یک دانه های تسبیح را از زیر انگشتان گذرانیدن

چسی آمدن-به دروغ یا احمقانه به خود بالیدن-قمپز در کردن
استخوان‌دار(محکم، بااراده)

پا روی دم سگ گذاشتن-خشم شخص پستی را برانگیختن

زلف پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

 

پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی

به بیراهه زدن-از بیراهه رفتن-از جاده ی اصلی منحرف شدن
بستن کسی به دم خود-همیشه کسی را همراه داشتن
دست پاچه-شتاب زده-مضطرب

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

رعیت داری کردن-حراست کردن از زیردستان-مورد نوازش و محبت قرار دادن زیردستان

زهره ترک شدن-زهره آب شدن

پَرت-بی معنی-مزخرف-دور افتاده-خلوت

بچه افتادن-سقط شدن جنین

زبان گزه رفتن-زبان گزیدن-لب به دندان گرفتن

راه کشیدن چشم-خیره شدن بی اراده به جایی بدون پلک زدن

دشت کردن-فروختن اولین جنس-نخستین بار پول گرفتن

بله قربان-در حالت احترام در جواب مثبت می گویند-مجازا به معنی تملق است
تو دهنی-ضربه ای که به دهان کسی بزنند-سخنی درشت در پاسخ کسی

رو شویی-ظرف یا دستگاهی که برای شستن دست و صورت نصب می کنند

رمبیده-خراب شده-فرو ریخته

 

اهل محل-همه‌ی کسانی که در یک محل کار یا زندگی می‌کنند

در آمدن از جلوی کسی-با کسی مقابله به مثل کردن-در برابر کسی مقاومت کردن
چاره-درمان

دم گاو به دست آوردن-قدرت و موقعیتی به دست آوردن-وسیله ای برای معاش به دست آوردن

 

خر لنگ خود را به منزل رساندن-با وجود سختی کار را به پایان رساندن

به غوره مویز شدن-آموزش ندیده و بی تجربه ادعا داشتن

چاپچی-دروغ گو-لاف زن

زیر چاقی-مهارت

 
آرد خود را بیختن و الک را آویختن(کسی که وظایف زندگی‌اش را انجام داده و دیگر توقعی از او نیست)