مد با طعم فلسفه؛ آشنایی با دنیای جالب لباس «مفهومی»

دنیای رنگارنگ مد و لباس که هر ماهه با کت‌واکای پر زرق و برق در فشن ویک پایتختای مد جهان، طرح و نقش جدیدی رو در اختیار صدها میلیون مخاطب قرار میده، مثل دنیای پرده نقره ای، هواداران بسیار داره.
بخشی از سبک زندگی دیجیتالی شده امروز ما، با دنیای مد و لباس آغشته شده و خواسته یا ناخواسته، زیر حمله برنده ها و طرحای جور واجور شرقی و غربی هستیم.

بحث مد، صنعتی مهم و جذاب هستش و یکی از ظرفیتای فرصت آفرین در دنیای تبلیغات و بازاریابی حساب شده که حتی شرکتایی که ارتباطی با بحث مد ندارن (مانند شرکتای خودرو سازی) رو هم واسه پیشرفت برند، با دنیای فشن، پیوند زده. فشن ویک مرسدس بنز که هر ساله برگزار می شه و مشتریان زیادی رو از سراسر دنیا به سمت خود میکشونه، تنها نمونه ای از حضور غول خودروسازی آلمان در دنیای فشنه.

به نظر می رسه مثل خیلی از بخشای صنعتی که میان رشته ای (interdisciplinary) شده، دنیای مد و لباس هم از این قانون مستثنی نیس و ما در نیم قرن گذشته، تماشاگر تحولی عجیب در طراحی، ساخت و تولید همه نوع پوششا واسه آدم بودیم که تنها، با فلسفه پوشش صرف اعضای بدن، ایجاد نشده.

دنیای فشن یدونه (fashion tech) و فشن سبز (Green Fashion) و فشن پایدار (sustainable fashion) و ده ها زیر شاخه دنیای رنگارنگ و گول زننده فشن هست که در محافل آکادمیک، به طور عمیق روی مسائل اون دارن کار می کنن و ما بعضی وقتا، تولیدات لابراتورها و مزونای برجسته جهان در میدون مد و لباس رو تماشاگر هستیم.

طرحی نوین در دنیای مد که تنها قصد پوشش دادن به اعضای بدن آدم رو نداره و به مقولاتی اون طرف تصور عمومی و سنتی ما به مد، فکر می کنه.
این نوع تفکر، محصول مد مفهومی (conceptual fashion) و لباس مفهومی (conceptual clothing) است که در سراسر جهان به عنوان روند جدید دنیای مد با استقبال مانکنا و فشن ویکا روبرو شده.

در گزارش امروز، می خوایم درباره مد مفهومی، دلیل و فواید و کاربردش صحبت کنیم تا با بعضی از طراحان مد مفهومی داخلی هم آشنا شیم.

با مدگردی با طعم فلسفه همراه باشین.

داستان مد مفهومی

مد مفهومی، بحث ای جدید در ادبیات دنیای مد بازه ها هستش.
مد مفهومی، به دنبال مفهومه و تنها پوشش بخش یا کل اعضای بدن رو ملاک عمل خود قرار نمی ده. مد مفهومی، با فلسفه ای خاص شکل میگیره و تلاش می کنه تا با لباس و مد، سخن و نوع نگاه و حرفی رو منتقل و القا کنه.

به خاطر همین، لباسایی که با اصالت مد مفهومی طراحی و تولید می شه، کاربرد عمومی و اجتماعی نداره. پس، کاربرد مد مفهومی، عمومی سازی پوشش نیس.
بلکه عمومی سازی یه جریان فکری و عقیدتیه که با جادوی مد، طراحان و تئوریسینا به دنبال جا انداختن اون در جامعه هستن.

در طرح مد مفهومی، طرح لباسایی مد نظره که هدف اصلی اون، پوشش کامل بدن نبوده و تلاش می شه تا نمایش احساسات، صفتا و اندیشه های انسانی بارور شه.
در واقع، لباسای مفهومی، اندام آدمی رو به عنوان ابزاری واسه انتقال یه نوع طرز تفکر و اندیشه یا صفت داخلی اون در نظر می گیرن و نه پوششی واسه بخش یا کلی از جسم ایشون.

این فرق اصلی وجود و کارکرد مد مفهومی با مد سنتی قرن بیستم و ما قبله. هنر مفهومی به دنبال این حقیقته که از لباس، به عنوان رسانه استفاده کنه.
به این معنا که عمل هنرمند، فقط پیش احتیاجی واسه نشون دادن وجود اثر هنری و ایده اون هستش.

هر گونه جسمیت بخشیدن به مد و لباس، تنها نمودی عینی از یه نتیجه گیری کلی بوده که هنرمند به اون رسیده.

همونجوریکه در اول عنوان شد، در روزگار امروز، خیلی از طراحان دنیای مد و لباس بر این عقیده هستن که در طراحیای خود، لباس رو ناراحت از دیگر هنرها و علوم و فنون بوجود بیارن و امکان پوشیند لباس رو طبق صفتا، معنویات. احساسات، پدیده های روانی و خیالات ذهنی جفت و جور کنن.

به گفته دبیر کارگروه ساماندهی مد و لباس وزارت ارشاد، لباس، یکی از قالبای مهم واسه انتقال مفاهیم ملی و مذهبی ایرانیاس و بخاطر این، لباسای مفهومی بعضی وقتا با استقبال گسترده مخاطبان و خاص پوشا مواجه شده.

معاون هنری وزیر ارشاد هم یه چند وقت پیش در مسابقه زنده طراحی لباس پنجمین جشنواره بین المللی مد و لباس فجر گفته بود که فعالیتای مد و لباس کشور، به سمت مفهومی شدن جهت پیدا کنه.

سارا مهدیان مدرس طراحی لباس‌های مفهومی قبلا گفته بود که لباس‌های مفهومی می‌تونن یه منبع الهام از عناصر جور واجور طبیعی و حتی نگرانی‌های اجتماعی باشن و می‌توان اون‌ها رو به عنوان یه اثر هنری و ویترینی به حساب آورد.

در واقع لباس‌‌های مفهومی با ترکیبی از هنرهای تجسمی و مد و لباس طراحی می‌شن و در خیلی از موارد طراحان این دست لباس‌ها در فکر رسیدن به مرز مشترک میون این دو هنر هستن. طراحان لباس مفهومی اصلا قصد به انحراف کشاندن معنی پوشش رو ندارن و فقط با این هدف که وجه جدیدی از لباس رو به تصویر بکشن پا به این میدون می‌گذارن.

افزایش قدرت خلاقیت با مد مفهومی

واقعیت اینه که طراحی لباس مفهومی به تقویت قوه تخیل و ایده‌بخش افراد کمک می‌کنه و موجب می‌شه در کار خود موفق‌تر عمل کنن. قرار نیس همه لباس‌های مفهومی کاربردی باشن و هیچ اشکالی نداره این لباس‌ها واسه درخشیدن در پشت ویترین‌ها طراحی نشن و هیچ اجباری بر کاربردی بودن اون‌ها نیس.

این مقاله، شما رو با تفاوتای conceptual fashion و conceptual clothing آشنا می کنه.
بحث ای که در کارای النی کیریاکو، طراح مد مفهومی در المپیک ۲۰۱۲ لندن و ریو ۲۰۱۶ میشه دید. حسین چالایان، طراح مد مفهومی قبرسی و مدرس مد در دانشگاه وین اتریش که تازگیا در استیج تئاتر سادلر ولز لندن به رونمایی از جدید ترین کارای خود پرداخته، مثالی واسه این میدون هستش.

این‌گونه س که می‌توان به لباس‎های کاربردی به عنوان یه اثر هنری نگاه کرد.
پس، لباس‌های مفهومی می‌تونن یه منبع الهام از عناصر جور واجور طبیعی و حتی نگرانی‌های اجتماعی باشن و می‌توان اون‌ها رو به عنوان یه اثر هنری و ویترینی به حساب آورد.

حتی در خیلی از کت‌واک‌های جهان، شرکت‌های مشهور واسه طراحی این لباس‌ها هزینه‌های کلان می‌کنن نه به قصد کاربرد، بلکه به خاطر درخشش بیشتر در این مراسم خاص و پررنگ کردن وجه هنری برندشون.

انگار بیان خلاقانه خصوصیات و نیازای دنیای زنان در طراحی لباس‌های مفهومی هنرمندان کشورمون بسیار پررنگه و حتی اگه لباس‌هایی با این مضامین طراحی شد که خیلی کاربردی نبودن، می‌شه مثل خیلی از برنده های خارجی مشابه کاربردی اونو طراحی کرد و در برابر استفاده بانوان قرار داد.

با بزرگان طراحی مد مفهومی

ماریکو موری هنرمند ژاپنی از جمله مطرح ترین چهره های فعال در بخش هنرهای مفهومیه. موری در توکیو به دنیا اومد. وقتی که اون در دبیرستان تحصیل می کرد یونیفورما، قد دامن، مدل مو واسه همه دانش آموزان برابر بود. اون علاقه بسیاری به هنر، دنیای مد و موسیقی داشت و با دیدن عکسای مدلینگ در مجله ها و دیگه رسانه ها به وجد می اومد.

هنگام تحصیل در رشته طراحی لباس در دانشکده مد بونکا توکیو، به عنوان مدل لباس مشغول به کار شد و زیاد طولی نکشید که فهمید مدل در واقع یه عروسکه که لباس رو تغییر میده و مدلینگ به اون امکان کافی واسه بیان خودشو نمی ده.

اون به کالج هنری چلسی رفت و دست به تجربه در زمنیهای جور واجور از جمله کارگردانی، جفت و جور کنندگی، طراحی صحنه و لباس زد و لباسایی واسه خودش طراحی کرد که بعدا عکاسا اونا رو ثبت کردن. آثار اولیه موری موری که پایه طراحی لباس داشتن، رابطه پیچیده میان مضمون و لباس رو بررسی می کردن.

لباسایی که طراحی می کرد وسیله ای واسه بیان هویت و ایده هاش بودن. آثار ۱۹۹۴ موری، اونو که سابقه هنر مفهومی داشت در تغییرات نمایشی زمونه ای قرار داد که با اجراهای عمومی کریس باردن، یوکو اونو شروع شده بود. هنرمندانی که روی رابطه دوطرفه با مردم بی خبر در خیابون واسه ایجاد تنش در مرز بین زندگی و هنر کار کردن.

یاویی کوساما؛ خالق نقطه های رنگی

یایویی کوساما، بانوی هشتاد و سه ساله ژاپنی، نقاش و فعال چیدمان و طراح خلاق مد و لباسه. تابلوهای ایشون در فهرست گرون ترین تابلوهای هنرمندان زنده دنیاس.

هنر کوساما پدیده‌ای نادر در جهان هنرهای بصریه که به درستی نمی‌توان اونو در بخش نقاشی، مجسمه‌سازی و یا چیدمان قرار داد. امضای اصلی و هویت آثار اون، نقطه‌های زیاد روی سطح اشیای یا مکان‌هاست. واسه کوساما فرقی نداره. ایشون می‌تونه در لحظه‌ای تصمیم بگیره و درختی رو با نقطه‌های بزرگ و کوچیک تبدیل به یه اثر هنری قشنگتر کنه.

از ۱۹۶۷ در زمان محبوبیت هیپیا، در اعتراض به جنگ ویتنام پرفورمنسا و هپنینگای زیادی در سنترال پارک و پل بروکلین نیویرک اجرا کرد.
در این اجراها بدن به عنوان مدیوم جدید وارد آثارش شده ، و اون بر تن مخاطبین در خیابونا و پارکا نقشای خال خالی خود رو نقاشی می کرد.

تموم اجراهای کوساما فیلمبرداری شد و به صورت یه فیلم با نام ” ضد خود کوساما” در اومد. این فیلم ۱۹۶۸ به جفت و جور کنندگی خودش برنده چهارمین مسابقه بین المللی “فیلم تجربی بلژیک” و موفق به کسب مقاوم دوم در جشنواره فیلم “مریلند” و “ان آربو” شد.
در همون سال شرکت فشن کوساما گشایش یافت و اون شروع به فروش اجناس آوانگاردش از راه “بلو مینگدیلز” شرکت خرده فروش آمریکایی کرد.

طراحیای لباس کوساما هم مانند فضاسازی هاش بود و طوری که میشه خیلی راحت آثار محیطی اون و لباس هاش رو تو یه مجموعه قرار داد. اون شخصا لباسا رو طراحی می کرد و روی بیشتر لباسا با به کار گیری رنگای پلاستیکی و نورانی نقوش ذهنی اش رو نقاشی می کرد.

اون باور داشت واسه داشتن جامعه ای مدرن باید نوآوری کرد و نباید روشای قدیمی و روند عادی طراحی لباس بیست سال گذشته رو دنبال کرد و بدین منظور ایشون سبک خود رو آفرید و مدلایی آزاد واسه مردان، زنان و بعضی وقتا لباسی واسه هر دو طراحی می کرد.
ماهی مرکب نقره ای از جمله طراحیای آوانگارد اونه که یعنی یه لباس کلاهدار که قسمت جلوی سینه رو نمایش میده.

در این لباس رشته های نهرگون پارچه، از خط کمر تا روی زمین امتداد داشتن، بیشتر لباسایی که کوساما به فروش میرسونه ظاهری برهنه داشتن، یه شنل پارچه ای مردونه در حالی که شونه ها رو نمایش میده، دیگر اعضای بدن رو می پوشونه. وقتی که یه دست رو نمایش میده، دیگری رو مخفی می کنه و وقتی که یه پا رو نمایش میده، پای دیگه رو مخفی می سازه.

به نظر اون : (( لباس مربوط به بدن برهنه س.)) نقوش خال خالی تبدیل به امضای خاص کوساما شدن و لباسش رو هم خالدار کردن. زیباشناسی و سبک دیداری ایشون در همه وسایل و محیط هستن، طراحی لباس، کیف و کفش کوساما هنر ایشون رو تبدیل به پدیده ای جمعی می کنه که همه می تونن از اون به شکلی بهره ببرن.

در طراحی پارچه و لباس ضد خود با نقطه ها، کوساما پیوندی میان بدن و هویتای انسانی با فضا و محیط ایجاد کرده تا بدین روش به هماهنگی و تناسبی اشاره کنه که بین اجزای جور واجور طبیعت هست.

لوسی ارتا؛ مد و لباس با طعم جنگ و خشونت

از دیگر بزرگان دنیای مد مفهومی میشه به لوسی ارتا، هنرمند بریتانیایی اشاره کرد.
ایشون از جمله آدمایی بود که در سال ۱۹۹۰ میلادی در رشته مد و طراحی لباسای کشباف، از دانشگاه نوتنگم ترنت علم آموخته شد.
اون پس از تحصیلاتش، در مورد هنرهای مفهومی فعالیت کرد و یکی از خصوصیات خاص کاراش، انجام فعالیتای ترکیبی در این بخش س. اون حالا در تدریس می کنه.

طوریکه از رسانه های جور واجور از جمله طراحی، چیدمان، پرفورمنس، ویدو و عکاسی واسه خلق یه اثر واحد استفاده می کنه.
چیدمانش مرزهای بین بدن آدم، معماری، لباس و مد رو بررسی می کنن و به جستجو نقاط مشترک اجتماعی میان اونا، هم چون هویت و رابطه می پردازن.

ایشون اولین آثار ترکیبی خود رو در میدون هنرهای مفهومی در اوایل دهه نود میلادی قرن بیستم رونمایی کرد.
روزگاری که با اصلاحات میخاییل گورباچف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروری، تماشاگر ویرانی این ابر قدرت شد.

گفته شده که  اصلی ترین نماد جنگ سرد و بعد جنگ اول خلیج فارس همه پیش زمینه ای شدن واسه تشکیل ایده های ارتا و فعالیتای سیاسی و اجتماعی اش.

لباس “پناهگاه” عنوان اولین مجموعه ارتا بود که بین سالای ۱۹۹۲-۱۹۹۸ روی اون کار کرد.

این مجموعه ترکیبی از معماری، مد و فعالیتای اجتماعی بود. لباس پناگاه، جون پناهی موقته که می تونه به شکل لباس در بیاد و در مواقع غیر منتظره پوشاننده رو از شرایط بد مراقبت کنه.

لباس پناهگاه ارتا، آشکارا روش آدم در تعریف فضا رو روشن میکنه و میگه که چیجوری شرایط فضایی خودشو می سازه. اینجوری همونجوریکه دنیل سبونی تاکید می کنه ((واسه مسکن گزیدن در فضا باید اونو با بدن یکی کرد)) بدن یه ساختمونه و جامعه زیادتر از اندازه شکل شناسی فضایی داره.

یکی از پروژه های گذشته استودیو ارتا، سمفونی واسه حیوانات وحشی غایبه که در نتیجه ورک شاپ شش ماهه با فارغ التحصیلان دانشگاه هنر لندن، در  سال ۲۰۱۴ در آلبرتای کانادا اجرا شد.

این سمفونی چارده دقیقه ای قطعه ای از میحط زیست، صدای اون و گونه های جور واجور جاندارانش رو که در برابر نابودی هستن، به شهر نزدیک می کنه.
پرفورمنس و چیدمان صوتی نامبرده واسه یست موسیقی دان طراحی شد که هر کدوم هنگام اجرا سوتای مخصوصی به دست داشتن و در برابر پایه های نت وایس تاده بودن.

با این صوتا صدا و آواز پرندگان به گوش می رسید و چیدمان صوتی اثر رو شکل می داد. لباسای اجرا کنندگان، کت و شلواری از جنس نمد پتوهای ارتشی بود، همون نمدی بود که جوزف بویز در کت و شلورای، پیانو و دیگر آثار خود استفاده می کرد. ماسکایی نمدی بر چهره داشتن که هم چون سر حیوانات وحشی آلبرتا و آلاسکا، گاومیش کوهان دار آمریکایی، گرگ، گوزن شمالی، خرس، عقاب و سگ آبی طراحی شده بودن.

مد مفهومی در ایران به روایت نرگس طافی

در ایران، بحث مد مفهومی، سابقه چندانی نداره و مدتیست که مورد استقبال فعالان طراحی مد و لباس به خصوص طراحان جوون و علم آموختگان بیرون مرز کشور قرار گرفته. در میان فعالان مد مفهومی در کشور، نرگس طافی، یکی از جوانان خوش ذوقی انگار در این میدون فعالیتای حرفه ای رو در دستور کار قرار داده.

ایشون مدرک کارشناسی ارشد خود رو در مورد طراحی لباس از دانشگاه UPF بارسلون گرفت و در سال ۹۵، برگزیده جشنواره مدل و لباس فجر شد.

کالکشن کوتاه آستینان ایشون یه چند وقت پیش با علاقمندان دنیای مد مفهومی روبرو شد.
نمایشی که تلاش کرده بود تا اختلافی میان فقر و ثروت رو از جنبه های مادی و الهی در برابر دید عاشقان دنیای فشن ترکیبی بذاره.

طافی درباره انتخاب عنوان “کوتاه‌آستینان” گفته بود که در تاریخ ادبیات ایران، آستین یکی از مهمترین بخش‌های لباس بوده و شکلای جور واجور اون از کوتاه و بلند گرفته تا ساده و نقش‌دار، تداعی گر معانی مختلفیه.

مجموعه لباس‌های مفهومی “کوتاه آستینان” با الهام از اختلاف مادی و الهی خلق شده و خطوط و فرم، بافت‌ها، رنگ‌ها و تموم مواد به کار رفته در طراحی و دوخت این آثار همه در خدمت بیان این معنی هستن. از مهمترین شاخصه‌های مجموعه “کوتاه آستینان” میشه به کارکردهای چندگانه و پوشیدگی، تنوع در آستین‌ها، انتخاب مواد مصنوعی و طبیعی در کنار هم و رنگ‌ها که در آخر نشون دهنده حالات داخلی مردمون از زندگی‌شونه اشاره کرد.

روایت نرگس رو از مد مفهومی، با اینستاگردیاشون دنبال می کنیم.

به نظر می رسه، مد مفهومی بحث ای جدید در میدون مد و لباس دنیا باشه و استقبال عموم از این روش خلاقانه، روز به روز در حال زیاد شدنه. توجه فعالان مد و لباس کشورمون به این میدون نوین مد و به کار گیری کارکردهای اون واسه بیان فرهنگ، تمدن و تاریخ این مرز و بوم در طراحیای آینده، می تونه فرهنگ سازی جذابی رو واسه دنیای مد و لباس ملی به ارمغان آورد.

کتاب مد و لباس مفهومی در قلمر هنر مفهومی- نوشته شیرین عابدینی راد